ମେଟ୍ରୋ ସହରରେ ରହି କିମ୍ବା ବିଦେଶରେ ବୁଲୁଥିବା ବେଳେ ଭାରତୀୟ ହସ୍ତଶିଳ୍ପୀଙ୍କ ଉପରେ ପ୍ରତିକୂଳ ମନ୍ତବ୍ୟ ଦେଇ ଦେବାଟା ଭାରି ସହଜ । କିନ୍ତୁ କେହି କେବେ ଯାଇ ଦେଖିନି କୋଉ ପରିବେଶରେ ସେମାନେ କାମ କରନ୍ତି। ସେମାନଙ୍କ ନିତିଦିନିଆ ଥାଳିରେ କିଛି ଖାଇବାକୁ ଅଛି ନା ନାହିଁ ? ଆମର ପୁରୁଣା ଦିନର ଗାଥା, ଐତିହାସିକ କାରୁକାର୍ଯ୍ୟ ସଂପର୍କରେ ମନେ ପକାଇ ଆମେ ଗର୍ବ କରୁ । କହୁ- ପୁରୁଣା ଦିନ ଏତେ ଭାସ୍କର୍ଯ୍ୟପୂର୍ଣ୍ଣ ଥିଲା । ହେଲେ ଆଜିକା ଦିନରେ ଆମେ ନିଜେ ହସ୍ତକଳା ଓ ହସ୍ତଶିଳ୍ପୀଙ୍କ ପାଇଁ କଣ କରୁ ? କେବେ ସେ କଥା ଆମ ମନକୁ ଆସେନି । ବରଂ ମନକୁ ଆସେ-ଅଯଥାରେ ପ୍ରତିକୂଳ ମନ୍ତବ୍ୟ ଦେଇଦେବା- ପ୍ରାୟ ତିନି ଦଶନ୍ଧି ଧରି ଭାରତୀୟ ହସ୍ତକଳାର ବିକାଶରେ ପ୍ରମୁଖ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରି ଆସିଥିବା ଲୈଲା ତ୍ୟାବଜୀ କ୍ଷୋଭର ସହ ଏହା କହନ୍ତି ।
ୟୋର ଷ୍ଟୋରୀ ପକ୍ଷରୁ ତାଙ୍କୁ ସାକ୍ଷାତ କଲା ବେଳେ ତାଙ୍କ ଭିତରୁ ମଣିଷଙ୍କ ମନ ଭିତରେ ଥିବା ସାଧାରଣ ଭାବନା ପ୍ରତି ଥିଲା ଅସନ୍ତୋଷ ।
୩୦ ବର୍ଷରୁ ଅଧିକ ସମୟ ଧରି ଭାରତର ପ୍ରତିଟି ଇଲାକାର କାରିଗରମାନଙ୍କୁ ସେ ପାଖରୁ ଦେଖିଛନ୍ତି । ତାଙ୍କ ସହ କାମ କରିଛନ୍ତି । ସମସ୍ୟାକୁ ବୁଝିଛନ୍ତି । ହୁଏତ ସମାଧାନ ପାଇଁ ଛୋଟିଆ ଉପାୟଟେ କାଢିଛନ୍ତି ।
ଗ୍ରାମୀଣ ଭାରତରେ ଏବେ ୭ ନିୟୁତରୁ ଅଧିକ ହସ୍ତଶିଳ୍ପୀ ଅଛନ୍ତି । କୃଷି ବାଦ୍ ଏହା ସେମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଜୀବିକାର୍ଜନର ମୁଖ୍ୟ ପନ୍ଥା । ଯେଉଁ ମହିଳାମାନେ ଆର୍ଥିକ ମୁଖ୍ୟ ସ୍ରୋତରେ ନିଜକୁ ବିଭିନ୍ନ କାରଣରୁ ସାମିଲ କରିପାରି ନାହାନ୍ତି, ସେମାନେ ଘରେ ବସି ଏମିତି ହାତ ତିଆରି କାମ କରି ସ୍ୱାବଲମ୍ବୀ ହେବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରନ୍ତି । ଯଦି ସେମାନଙ୍କ ସାମଗ୍ରୀ ବିକିବା ପାଇଁ ବଜାର ଅଛି, ତେବେ ଏହି ସୁଅ ଟିକେ ଅନୁକୂଳ ରାସ୍ତାରେ ଚାଲେ । ଏମିତି ଅନେକ ସମସାର ସମାଧାନ ପାଇଁ ତ୍ୟାବଜୀ ୧୯୮୧ରେ ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ-ଦସ୍ତକର ନାମକ ସଙ୍ଗଠନ । ଲକ୍ଷ୍ୟ- ଗ୍ରାମୀଣ ହସ୍ତଶିଳ୍ପୀ, ମୁଖ୍ୟତଃ ମହିଳାମାନଙ୍କ ପାଇଁ ସହଯୋଗର ହାତ ବଢାଇବା । ତାଙ୍କୁ ଆର୍ଥିକ ଓ ସାମଜିକ ସ୍ତରରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ କରାଇବା । ଲୈଲା ତ୍ୟାବଜୀ ଏଥିପାଇଁ କଠିନ ପରିଶ୍ରମ କରିଛନ୍ତି ଓ ସଫଳତାର କାହାଣୀ ବି ଲେଖିଛନ୍ତି । ତ୍ୟାବଜୀ ନିଜେ ଜଣେ ପ୍ରଚଳିତ ରୀତି ବିରୋଧୀ ଓ ଖୋଲାଖୋଲି ନିଜର ମତ ପୋଷଣ କରୁଥିବା ମଣିଷ ଭାବେ ବେଶ ପରିଚିତ ।
ଜୀବନ ବଦଳାଇ ଦେଇଥିବା ଅନୁଭୂତି
କଲେଜରେ ପାଠପଢା ଦିନରୁ ଡିଜାଇନିଂ ସହିତ ଲୈଲାଙ୍କ ସଂପର୍କ । ଜାପାନରୁ ଫାଇନ୍ ଆର୍ଟସ ପାଠ ପଢା ସାରିବା ପରେ ଦିଲ୍ଲୀ ଫେରିଥିଲେ ସେ । କିନ୍ତୁ ଏଇଠି ଫେରି ଜାଣିଥିଲେ ଜଣେ ମୁକ୍ତିବୃତି ଡିଜାଇନର୍ ହେବା ପାଇଁ ଭାରତରେ କୌଣସି ସୁଯୋଗ ହିଁ ନଥିଲା । ଫେସନ ଡିଜାଇନିଂ, ଇଂଟେରିଅର ଡିଜାଇନିଂ, ଗ୍ରାଫିକ ଡିଜାଇନିଂ, ଏମିତିକି ଷ୍ଟେଜ୍ ଡିଜାଇନ୍ ଇଣ୍ଡଷ୍ଟ୍ରି ସଂପର୍କରେ କୌଣସି ବିଶେଷ ଧାରଣା ବି ନଥିଲା ।
Artisans at Dastkar Bangalore ‘Nature Bazaar.
ଯଦିଓ ସବୁଦିନେ ପାରଂପରିକ ହସ୍ତଶିଳ୍ପୀମାନଙ୍କ ସହିତ ଲୈଲା କାମ କରି ଆସିଛନ୍ତି, କିନ୍ତୁ ଗୁଜୁରାଟର କଚ୍ଛ ଇଲାକାରେ ମହିଳାଙ୍କ ସହ କାମ କରିବା ସମୟଟି ତାଙ୍କ ଜୀବନର ଲକ୍ଷ୍ୟ ବଦଳାଇ ଦେଇଥିଲା । ସେଇଠି ଗାଁର ମହିଳା କାରିଗରମାନଙ୍କ ସହ ତାଙ୍କର ଦେଖା ହୋଇଥିଲା ଓ ସେ ମୁହାଁମୁହିଁ ହୋଇଥିଲେ ଅସଲ ସମସ୍ୟାର । କାରିଗରୀରେ ନିଖୁଣ ଥିଲେ ମହିଳାମାନେ । ହେଲେ ଉତ୍ପାଦନ ବିକିବା ପାଇଁ ଘୋର ଅଭାବ ଥିଲା ବଜାରର ।
ଲୈଲା ସେହି କଥା ମନେ ପକାଇ କହନ୍ତି- ଆମେ କେମିତି ଏହି ଗ୍ରାମୀଣ କାରିଗରମାନଙ୍କୁ କାମ କରିବା ପାଇଁ କହିବା, ଯେତେବେଳେ ସାମଗ୍ରୀ ବିକିବା ପାଇଁ ଆଦୌ ସୁଯୋଗ ହିଁ ନାହିଁ । ଏଥିପାଇଁ ସମସ୍ତେ ସହଯୋଗ କରିବା ଦରକାର । ଆଉ ଏଇ କାରଣ ପାଇଁ-ଦସ୍ତକର ଆରମ୍ଭ କରିବାକୁ ମୁଁ ଠିକ କରିଥିଲି ।
ଗମ୍ଭୀର ସମସ୍ୟା
ହସ୍ତଶିଳ୍ପ ଅନେକ ସମସାର ସାମ୍ନା କରୁଛି । ଏଥିରେ ଯଦିଓ ସରକାରଙ୍କ ଭୂମିକା ରହିଛି, ତେବେ ମଧ୍ୟ ସମାଜର ଭୂମିକା ଅଧିକ ବୋଲି ଲୈଲା କହନ୍ତି । ପୃଥିବୀର ସର୍ବାଧିକ ଅସଂଗଠିତ ହସ୍ତଶିଳ୍ପୀ ଓ କାରିଗର ଭାରତରେ ଅଛନ୍ତି । ହେଲେ ସେମାନଙ୍କ ପାଇଁ ବଜାର ନାହିଁ । ଏବେ ଅବଶ୍ୟ ‘ଫ୍ୟାବ୍ ଇଣ୍ଡିଆ’ ପରି ଅନୁଷ୍ଠାନ ସେ ଦିଗରେ ଆଗେଇ ଆସିଛନ୍ତି । ଯାହାର ପ୍ରଶଂସା କରନ୍ତି ସେ ।
ଲିଙ୍ଗଗତ ବୈଷମ୍ୟ ନାହିଁ
କାରିଗରି ଶିଳ୍ପରେ ସାରା ପରିବାର କାମ କରିଥାଏ । ସ୍ୱାମୀ କିଛି କରେ, ସ୍ତ୍ରୀ ହାତ ବଢେଇ ଦିଏ । ସେମିତି ସ୍ତ୍ରୀ କିଛି କରେ, ସ୍ୱାମୀ ହାତ ବଢେଇ ଦିଏ । ତେଣୁ ଏଥିରେ ପୁରୁଷ ଜାତି ଯେ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ପାଉଛି, ତାହାକୁ ଅସ୍ୱୀକାର କରନ୍ତି ଲୈଲା । ନିଜେ ବି ଏମିତି ବୈଷମ୍ୟର ଶିକାର ହୋଇ ନାହାନ୍ତି ବୋଲି କହନ୍ତି । କିନ୍ତୁ ଯଦି ସେ ପାଇଲଟ୍ କିମ୍ବା ଏରୋନେଟିକ୍ ଇଂଜିନିଅର୍ ହେବାକୁ ଚାହିଁ ଥାଆନ୍ତେ, ତେବେ ପରିସ୍ଥିତି ଅଲଗା ଥାଆନ୍ତା ବୋଲି ମତ ଦିଅନ୍ତି।
ଉତ୍ସାହର ସୁଅ
ଲୈଲାଙ୍କୁ ଏବେ ୬୬ ବର୍ଷ ଚାଲିଛି । କିନ୍ତୁ କାମ କଥା ଆସିଲେ- ମୁଁ ବିଛଣାରୁ ଡେଇଁ ଚାଲି ଆସିବି ବୋଲି ସେ କହନ୍ତି । ନିଜ ପ୍ରେରଣା ସଂପର୍କରେ ସେ କହନ୍ତି- ଗ୍ରାମୀଣ କାରିଗରଙ୍କ ସହ କାମ କରି ତାଙ୍କ ମୁହଁରେ ହସ ଫୁଟାଇବାର ଅନୁଭୂତି ନିଆରା । ପୁଣି ଯେତେବେଳେ ଆପଣଙ୍କ ସହଯୋଗର ହାତ, ଅନ୍ୟର ଜୀବନ ବଦଳାଇ ଦେଉଛି, ସେତେବେଳେ ଆତ୍ମସନ୍ତୋଷରେ ଛାତି ଫାଟି ପଡେ଼ ।
ଶେଷକୁ ନିଜର ଦୀର୍ଘ ଅନୁଭୂତିକୁ ପାଥେୟ କରି ଉପଦେଶରେ ସେ କହନ୍ତି- ହସ୍ତଶିଳ୍ପ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଆପଣଙ୍କ ପାଇଁ ପାରଂପରିକ ପ୍ରତିଦ୍ୱନ୍ଦ୍ୱୀ ନାହାନ୍ତି । ଏଠି କେବଳ ସାହାଯ୍ୟ ଦରକାର କରୁଥିବା ମଣିଷଙ୍କୁ ସହଯୋଗର ହାତ ବଢାଇବା ଜରୁରୀ । ତେଣିକି ଆତ୍ମସନ୍ତୋଷ ଆପେ ଆସିଯିବ ।
